Instant Composers Pool Orchestra, 21-10-2016
Midden jaren ’60. Revolutie, ook in de jazz.
Waar moest het heen met die muziek? Was de jazz dood?
De jazz van tot dan toe leek op zijn faillissement aan te koersen, avant garde, vrije improvisatie was hip, had de toekomst.
De progressieve redactie (‘redaktie’) van JazzWereld wist het wel: de avant garde zou de toekomst van de jazz bepalen. Improvisatie zonder conventies, vrijheid blijheid. Ritme (althans herkenbaar), tempi, toonsoort, laat staan (akkoorden)schema’s, waren niet meer richtinggevend, maar de individuele ingevingen en uitbeeldingen van het moment, zouden het samenspelen inspireren. Voor sceptici piep-jan-knor muziek.
“Een kern van serieuze fans lijkt op het uit te groeien tot een nieuw jazzpubliek van aanzienlijke omvang” aldus JazzWereld van januari 1967. Het bewijs daarvoor kwam een paar maanden later met de uitslag van de jazzpoll 1966 waarbij de eerste plaatsen met een behoorlijke grote voorsprong op de nummers 2, gingen naar de avant gardisten van toen: Willem Breuker, tenorsaxofoon, voor diverse instrumenten: Willem Breuker, Misja Mengelberg voor piano, arr./componist: Theo Loevendie, drums: Han Bennink, plaat van het jaar: Misja Mengelberg Kwartet. De uitslag van de internationale poll sloot gekgenoeg wel weer aan bij wat je op de radio hoorde en in de platenbakken tegen kwam. Daar vandaan kwam kennelijk nauwelijks avant garde jazz. Maar hier leek de toekomst toen vooral vrije improvisatie.
Zeker, er waren muzikanten zoals Piet Noordijk en Han Bennink, die zich aan beide kanten van een dreigend schisma bewogen. Maar dat was al gauw verdacht. Mooi was in dat verband het uitgebreide interview in JazzWereld van maart 1966,
Tekening van Han Bennink (1966). Uit JazzWereld # 5, maart 1966
waarin de toen 23-jarige Bennink – in dat artikel trouwens gelijkelijk neergezet als beeldend kunstenaar en slagwerker – zich persé niet wilde laten vangen in 1 hokje. “Ik wil gewoon Han Bennink zijn”. Luister naar de jonge Bennink met saxofonist Johnny Griffin. Ongelofelijk swingend en stuwend, in van die heel hoge tempi. Of in de helft van die snelheid bij Pim Jacobs. Zie bijvoorbeeld die mooie tv-registratie met Wes Montgomery. En niet te vergeten die laatste Nederlandse plaat met Eric Dolphy. Ja, Bennink was one of the guys, een toffe slagwerker. Mooi
In lijn met die tumultueuze zoektochten ontstond in 1967 ook de Instant Composers Pool. Een projectachtig orkest met uitgebreide en minder gangbare orkestbezettingen, en vooral ook een (platen-)label voor avant garde muziek. Opgericht door Bennink, Mengelberg en Breuker.
Geen traditioneel slagwerk meer voor Bennink, maar van alles en nog wat waar je geluid op kon voortbrengen. Improvisatie volop, maar waar was de swing gebleven, de vertrouwde akkoordenschema’s, de blue notes, kortom, datgene wat je doorgaans met jazz associeerde. Terugblikkend is dat de richting die Han Bennink blijvend is gaan verkennen. “Het klankveld moet groter worden….. meer de impuls spelen dan het tempo in vieren. Als je 1-2-3-4 telt of 1-2-3, is het tempo er al. Je kan het dan doordenken, maar je hoeft het niet direct te spelen. Het gaat om de feeling die je van binnen al hebt…”, aldus Bennink in 1966.
ICPO, 21-10-2016
Nu vrijdag 21 oktober in Jazzpodium De Tor. Bijna vijftig (50!) jaar later.
Negen man en een vrouw op het podium. Tobias Delius (ts) en Wolter Wierbos (tb) openen met z’n tweeën. “O jee, dus toch nog steeds piep-jan-knor-muziek”, hoorde ik mijn buurman zeggen, “dat ga ik niet lang volhouden”. Maar wat na die opwarmer volgde was één groot avontuur van klanken, ritmes, melodieën, harmonieën. Ik heb niemand zien weglopen, sterker nog, helemaal aan het eind, na elegant toegiftje, was er applaus en een zaal die net even langer bleef zitten dan gebruikelijk. Even bekomen van zoveel indrukken, zoveel afwisseling, dit was wel even andere koek geweest.
ICPO, 21-10-2016
Vijf blazers, allen uitstekende instrumentalisten, met naast de trompet en de trombone soms drie klarinetten, dan weer 2 tenoren en een alt, dan weer een combinatie daarvan. Uitgeschreven partijen met spannende harmonieën, afgewisseld met stukken vrije improvisatie, tempowisselingen en veranderende sferen. Drie strijkers, waarbij ik gemakshalve ook maar even bassist Ernst Glerum reken, die ook in het nodige strijkwerk meedeed. De extraverte bijdragen van cellist Tristan Honsinger, die zijn soli met gesproken of gezongen teksten lardeerde en op het eind met grootse gebaren het orkest begon te dirigeren.
Tristan Honsinger, eventjes vóór het ICPO
Even verrassend als vermakelijk. Mag jazz ook leuk zijn?!
Pianist en arrangeur Guus Janssen bleef boeien met subtiele ondersteuning en oorspronkelijke soli. Zeker waar hij met zijn linker hand zijn met de rechter hand gespeelde noten een heel functionele demping meegaf. Aparte geluiden trouwens in overvloed. Top-tones, multi-phonics, slap tongues, Flatterzungen, noem het maar op, het kwam allemaal voorbij. Soms was het echt even speuren welk instrument nu weer zo’n apart geluid voorbracht. Piep-jan-knor? Ja, soms dus. Maar wel bijdragend aan een bepaalde sfeer of opwerkend naar een climax. In elk geval onderhoudend en avontuurlijk.
En de enig overgebleven founder zelf? Gezeten op een houten kistje achter niet anders dan een mooi klassiek houten snare-trommetje.
Met handen en soms een voet
Soms ter demping er een handdoekje overheen, of een voet gebruikend om de velspanning te verhogen, maar verder alleen met zijn stokken en/of brushes. Niks geen base-drum, hi-hat, cymbals of toms. Dat houten kistje was daar desnoods wel voor. Zo ontstellend basic, zo ontstellend functioneel, zo ondersteunend, zo sturend. Enne… zo swingend. Een muzikant die ruim vijftig jaar lang trouw bleef aan zichzelf, non-conformist en steeds op onderzoek. Wat mooi dat er ook zulke muzikanten zijn. Intussen in de 70, maar nog steeds one of a kind, top-slagwerker.
Gewoon Han Bennink!
Wauw, wat was dit een feest.
Bezetting:
Ab Baars, tenorsax, klarinet
Han Bennink, slagwerk
Tobias Delius, tenorsax, klarinet
Ernst Glerum, bas
Thomas Heberer, trompet
Tristan Honsinger, cello
Guus Janssen, piano
Michael Moore, altosax, klarinet
Mary Oliver, violen
Wolter Wierbos, trombone
